Vắc xin Rota – Biện pháp đặc hiệu Phòng chống tiêu chảy cấp nặng do virut Rota đã có trong chương trình tiêm chủng mở rộng
Tiêu chảy là một trong hai bệnh phổ biến nhất ảnh hưởng đến trẻ em trên toàn thế giới. Hằng năm có khoảng 4.037,9 triệu lượt tiêu chảy trong đó 90% đợt tiêu chảy xảy ra ở các nước đang phát triển. Trong các tác nhân gây tiêu chảy vi rút Rota là nguyên nhân hàng đầu của các ca tiêu chảy nặng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ trên toàn thế giới, mỗi năm vi rút Rota gây ra 114 triệu lượt của tiêu chảy, trong đó 24 triệu lượt đến phòng khám và 2,4 triệu ca nhập viện, trong đó khoảng 600.000 trường hợp tử vong tương đương 37% các trường hợp tử vong do mọi nguyên nhân.
Tại Việt Nam hằng năm tỷ lệ tiêu chảy cấp do vi rút Rota chiếm trên 50% từ (44% đến 62%) tổng số trẻ em bị tiêu chảy nhập viện. Chi phí cho điều trị bệnh này lên đến 5,3 triệu đô Mỹ trong đó 3,1 triệu đô chi cho y tế trực tiếp, còn lại là chi phí khác. Gánh nặng bệnh tật do vi rút Rota gây ra là rất lớn, tuy nhiên hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu để chống lại vi rút Rota, mà chỉ phòng bệnh đặc hiệu nhờ vắc xin. Miễn dịch chủ động do uống vắc xin Rota sẽ giúp cơ thể tạo miễn dịch suốt đời.
Bệnh có các biểu hiện nôn ói và tiêu chảy, có thể có sốt. Nôn xuất hiện trước tiêu chảy khoảng 6-12 giờ và có thể kéo dài 2-3 ngày. Trẻ nôn rất nhiều vào ngày đầu và giảm bớt khi bắt đầu đi tiêu chảy, trẻ có thể bị đi ngoài nhiều từ 15 đến 20 lần/ngày (phân lỏng toàn nước, có lúc màu xanh dưa cải, có thể có nhầy nhưng không có máu). Việc nôn và tiêu chảy nhiều dẫn đến trẻ bị mất nước, rối loạn điện giải nhanh chóng, có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Ngoài ra ảnh hưởng tới thể trạng như suy dinh dưỡng và một số biểu hiện khác.
Bệnh tiêu chảy cấp do vi rút Rota lây truyền qua đường phân - miệng, qua tiếp xúc với tay hoặc các bề mặt và vật thể bị nhiễm vi rút Rota. Thức ăn, nước uống bị nhiễm vi rút Rota đi vào cơ thể người lành sẽ nhân lên ở tá tràng và phá hủy hệ thống niêm mạc dạ dày ruột gây nên tình trạng tiêu chảy. Ngoài ra nhiễm vi rút Rota còn theo đường giọt nhỏ, qua hô hấp và tiếp xúc trực tiếp giữa người và các đồ vật, vật dụng bị nhiễm bẩn. Trẻ em dưới 5 tuổi là đối tượng có nguy cơ lây nhiễm cao nhất. Trẻ càng nhỏ càng có nguy cơ nhiễm bệnh, thường gặp ở trẻ dưới 2 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 12 tháng.
Tại miền Nam, bệnh xảy ra quanh năm, nhiều nhất vào tháng ba và tháng chín. Tại miền Bắc bệnh thường xảy ra vào mùa thu đông kéo dài đến mùa xuân (khi thời tiết mưa, lạnh, ẩm).
Đối với bệnh tiêu chảy cấp do vi rút Rota, hiện nay chưa có thuốc đặc hiệu. Vắc xin là biện pháp hiệu quả nhất để phòng chống tiêu chảy cấp nặng do vi rút Rota. Vắc xin Rota đã được đưa vào chương trình tiêm chủng mở rộng tỉnh Phú Yên từ tháng 01/2025. Ba mẹ, người giám hộ hãy đưa con em của mình đến Trạm Y tế, phòng Dân số-TTGDSK&YTCS trên địa bàn để được uống miễn phí:
- Thông tin về vắc xin Rota được sử dụng trong Chương trình TCMR:
Vắc xin Rotavin là vắc xin sống, giảm độc lực do Trung tâm Nghiên cứu Sản xuất Vắc xin và Sinh phẩm Y tế (Polyvac) sản xuất trên tế bào Vero. Vắc xin có dạng dung dịch trong suốt, màu vàng. Được cấp phép lưu hành tại Việt Nam số 893310109424 ngày 31/1/2024; QLVX-1039-17 ngày 04/01/2022 của Cục Quản lý Dược – Bộ Y tế. Đóng lọ 01 liều (2ml)/1 lọ. Vắc xin này có thể sử dụng vắc xin Rotavin cùng lúc với vắc xin khác như vắc xin bại liệt (OPV, IPV), vắc xin phối hợp DPT-VGB-Hib, DPT-VGB-Hib - IPV, vắc xin viêm gan B, vắc xin Hib…mà không ảnh hưởng đến độ an toàn và hiệu lực của các loại vắc xin.
- Lịch uống vắc xin Rota trong Chương trình Tiêm chủng mở rộng:
Đối với vắc xin Rotavin: Trẻ được uống 2 liều, lịch uống vắc xin được Bộ Y tế khuyến cáo cho trẻ từ 2 tháng tuổi như sau:
- Liều 1: lúc trẻ đủ 2 tháng tuổi
- Liều 2: sau liều thứ nhất tối thiểu 1 tháng.
Lưu ý: Sử dụng cùng loại vắc xin của cùng 1 nhà sản xuất cho cùng một trẻ. Cần hoàn thành lịch uống vắc xin trước 6 tháng tuổi. Do vậy nếu trẻ hoãn tiêm chủng, chưa uống đủ liều vắc xin Rota, cần tổ chức uống vét ngay trong tháng để hạn chế mất cơ hội tiếp cận do giới hạn tuổi chỉ định vắc xin Rota.
- Hiệu quả của vắc xin Rota:
Vắc xin Rota rất hiệu quả trong phòng bệnh tiêu chảy caaso do vi rút Rota. Các nghiên cứu chứng minh rằng vắc xin có hiệu quả cao từ 85% đến 98% trong việc ngăn ngừa bệnh tiêu chảy nặng do vi rút Rota và 74%-87% trong việc ngăn ngừa bệnh tiêu chảy cấp do vi rút Rota ở bất kỳ mức độ nào trong năm đầu tiên sau uống vắc xin. Vắc xin làm giảm 96% số trẻ phải nhập việc vì bệnh tiêu chảy cấp do vi rút Rota.
4. Uống vắc xin Rota ở đâu?
Vắc xin Rotavin bắt đầu được triển khai đồng loạt từ tháng 01/2025 tại 106/106 xã/phường/thị trấn trên địa bàn tỉnh Phú Yên, với mục tiêu trẻ em dưới 1 tuổi được uống 2 liều vắc xin Rota trong tiêm chủng thường xuyên năm 2025 đạt tỷ lệ ≥ 92%. Đảm bảo an toàn và hiệu quả khi sử dụng vắc xin Rota. Vắc xin Rota được triển khai trong tiêm chủng thường xuyên, cùng với ngày triển khai tiêm chủng hàng tháng của các địa phương.
Lưu ý: Trong tháng đầu tiên triển khai chỉ triển khai liều 1 vắc xin Rota cho trẻ đủ 2 tháng tuổi.
Bên cạnh biện pháp phòng bệnh đặc hiệu là cho trẻ uống vắc xin Rota, cần thực hiện thêm các biện pháp phòng ngừa bệnh tiêu chảy cấp do vi rút Rota ở trẻ em như sau:
1. Cho trẻ bú sữa mẹ: Sữa mẹ có nhiều kháng thể IgA giúp cho hệ miễn dịch của trẻ, giúp bảo vệ bé khỏi nhiều bệnh lý và tình trạng nhiễm trùng. Chuyên gia khuyến nghị mẹ nên cho con bú hoàn toàn trong 6 tháng đầu đời và duy trì ít nhất đến năm trẻ 1 tuổi. Không cho trẻ uống sữa tươi chưa tiệt trùng hoặc thực phẩm có dấu hiệu hư hỏng (mốc, ôi thiu, lên men…).
2. Đảm vệ sinh ăn uống: Luôn đảm bảo trẻ uống nước lọc đã đun sôi/nước tinh khiết. Hạn chế nước trái cây và thức uống có đường trong thực đơn của trẻ. Bảo quản/rã đông thực phẩm đúng cách, ngăn ngừa vi khuẩn xâm nhập.
3. Tránh cho trẻ dùng thuốc, đặc biệt là thuốc kháng sinh, nếu không thật sự cần thiết.
4. Đảm bảo vệ sinh cá nhân cho trẻ: Ngăn ngừa lây nhiễm bằng cách thường xuyên rửa tay trẻ bằng xà phòng hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn tay. Không cho trẻ tiếp xúc với những trẻ bị tiêu chảy hoặc nôn trớ.
5. Đảm bảo vệ sinh môi trường: Giữ các bề mặt trong phòng tắm, phòng khách (như bồn rửa mặt, tay nắm cửa, bàn ghế, giường tủ…) sạch sẽ.
ThS. BS Nguyễn Thị Thắng
PTK PC bệnh truyền nhiễm - Kiểm dịch Y tế Quốc tế
Trung tâm Kiểm soát bệnh tật Phú Yên.